قلعه بر روی صخره ای بزرگ و دراز که کمر نامیده می شود ساخته شده و قرار گرفتن بر روی این بلندی، بر عظمت و شکوه این بنای زیبا افزوده است؛ به گفته مردم محل، تا حدود بیست سال پیش در این قلعه سکونت رایج بوده است.
تاریخ درست بنای این دژ عظیم مشخص نیست اما کارشناسان میراث فرهنگی آن را به زمان اشکانیان نسبت می دهند. فرم مهندسی و معماری همسان و یک شکل، یکپارچه بودن مصالح ساختمانی و شکل بیرونی بنا، بیانگر معماری واحد در ساخت این قلعه است. این قلعه که بر روی صخره ای بزرگ به بلندای ۸ الی ۱۲ متر از پیرامون خود بنا شده در سی هزار مترمربع مساحت دارای بیش از چهارصد اتاق، دهلیز و راهرو می باشد. این قلعه که به خاطر وسعت زیاد خود، به صورت دهکده ای دربست درآمده است، در سه طبقه ساخته شده، اما در برخی نقاط تا پنج طبقه نیز افزایش می یابد.
قلعه متشکل از کوچه شرقی و غربی طویلی به طول تقریبی چهل متر است و گویا به هنگام ایجاد آبادی اولیه طرق رود، ازساختمان های قلعه و راهرو آن الگوبرداری شده است. راهرو قلعه که از سنگ لاشه و خشت و گل بنا شده در بسیاری از قسمت ها سرپوشیده بوده و در میانه مسیر راهرو، پلکان های طبقه بالا قرار دارد. اوایل راهروی اصلی بدون سقف است که به منزله میدان کوچکی است و چاه آب قلعه در گوشه آن به چشم می خورد، این چاه از طریق تونل به قنات بزرگ طرق راه داشته و آب مورد نیاز قلعه را تامین می کرده است.
قلعه دارای ۴۴۰ اتاق بوده است که این اتاق ها همگی از خشت و گل و تیر چوبی بنا شده و بیشتر آنها به مرور زمان ویران شده است. دیوار ضخیم قلعه از سنگ لاشه ساخته شده و فقط در اطراف در ورودی آن کمی آجر به کار رفته است.
در بنای این قلعه دو گونه معماری دیده می شود، در بخش شمالی بیشتر خانه ها دارای پله های مناسب و اتاق های نسبتا بزرگ است که برای سکونت مناسب بوده و در طبقه زیرین انبار ساخته شده است، در برخی نقاط نیز قفسه بندی برای سیلو کردن غلات و ادویه دیده می شود. در بخش جنوبی قلعه اغلب خانه ها کوچک هستند و اتاق ها به انبار یا مغازه های جمع آوری غلات شباهت دارند و در کل مجموعه اتاق های این بخش بیشتر شبیه یک بازار بزرگ و تودرتو است.
شکل همسان اتاق ها، تقسیماتی که در کف و زیرزمین آنها در بخشی از قلعه وجود دارد و خمره هایی بزرگ که در قدیم وجود داشته و قطر برخی به یک متر می رسیده، بیانگر این مطلب است که این قلعه در برهه ای از زمان بیشتر برای محافظت و انبار کردن محصولات کشاورزی و غلات استفاده شده است.
دروازه ورودی این قلعه در ضلع غربی و در میان دیواری محکم و آجری به پهنای یک متر که اتاق نگهبان، در بالای آن قرار دارد ساخته شده است؛ اتاق نگهبان توسط روزنه ای به بیرون دید دارد و نگهبان به راحتی می تواند فرد را شناسایی کند. درب قلعه نیز از سنگی یکپارچه با روزنه ای در بالای آن، ساخته شده است.
همانطور که ذکر شد محل زندگی قلعه بان در طبقه فوقانی قلعه و محل تهیه آتش های مورد نیاز جهت دفع حمله دشمنان قرار گرفته و در زمان حمله بر سر دشمنان آتش ریخته می شده است. قلعه همچنین دارای برج های دیده بانی بوده که تفنگچیان در این مکان با استفاده از میدان دید بسیار وسیع، مراقبت از قلعه را بر عهده داشتند.
چاهی برای خروج اضطراری از قلعه
در یک سوم انتهایی قلعه که بر روی سطحی صاف قرار گرفته، میدانی کوچک ایجاد کرده اند که این قلعه را به دو بخش بالایی و پایینی تقسیم می کند. در گوشه شمال شرقی این میدان چاهی عمیق وجود دارد که در دل سنگ حفر شده است و بر روی آن چرخ چوبی چاه قرار دارد؛ این چاه که به سبکی خاص و با پلان چهارگوش تراشیده شده احتمالا برای ورود و خروج اضطراری از قلعه، مورد استفاده قرار می گرفته است. در واقع این چاه به اتاقی بزرگ به مساحت تقریبی ۲۰ متر مربع راه دارد که در دل سنگ کنده شده است؛ این اتاق که شکلی نامنظم دارد، دارای سکوهای بزرگ و کوچک است که کاربری آنها مشخص نیست؛ ورود به این اتاق از سمت شرق قلعه هنوز میسر است.
سمت شرق قلعه
بخشی از دیواره های سمت شرقی این قلعه، بر اثر سقوط صخره ها فرو ریخته که شاید بر اثر زلزله یا دلیل دیگری اتفاق افتاده است. در دیواره صخره های شرقی قلعه طرق رود، سوراخ هایی دیده می شود که توسط انسان ایجاد شده است، ورود به برخی از آنها آسان است و برای نگهداری دام استفاده می شود. ظاهرا در قدیم این حفره ها به هم راه داشته و یک طویله و انبار علوفه بزرگی را در دو طبقه در زیر قلعه ایجاد کرده بوده که به هم راه داشته و حتی به بخش مسکونی قلعه نیز دسترسی داشته اما به مرور زمان راه های ارتباطی این قسمت از بین رفته است.
قلعه طرق رود، مهریه زنان منطقه
نیمی از مالکان این قلعه بزرگ، زنان طرق هستند که خانه های این بنای بزرگ به عنوان مهریه یا جهیزیه آنان ثبت شده است؛ این نکته نیز در میان مردم شهرت دارد که زنان طرق، در توافق نامه به شرط تعمیر و نگهداری اصولی و شایسته، از مهریه خود دست کشیده و این بنای زیبا را به سازمان میراث فرهنگی سپرده اند. در گذشته هر محله به یک طایفه خاص اختصاص داشته و مغازه های مختلف، تنور نانوائی و غیره در محوطه قلعه، نیاز اهالی را برای زندگی تامین می کرده است.
ویژگیهای قلعه
وجود چاهی در وسط قلعه به همراه تونل های حفر شده که به محله های مختلف طرق و مسجد جامع منتهی می شده است، مورد استفاده مردم در زمان حمله دشمنان بوده است، بطوری که مردم در چنین شرایطی خود را به تونل ها و سپس به قلعه می رساندند. وجود چنین معابر زیرزمینی در دل تپه ای سنگی خود امری بسیارمهم و در خور توجه می باشد. یکی دیگر از این ویژگی ها، دارا بودن انبارهای زیرزمینی دو طبقه حفر شده در دل سنگ برای نگه داری غلات است.
این قلعه به شکل قلعه ایزدخواست است و به احتمال زیاد، هم دوره با آن ساخته شده است ولی از نظر ابعادی کوچک تر از آن است، همچنین با ارگ بم از دوره اشکانی نیز، هم دوره می باشد. در حال حاضر این قلعه به صورت متروکه در آمده است.
جاذبه های گردشگری طرق رود
درخت چنار ۱۴۰۰ساله، مسجد جامع دوره ایلخانی، دریاچه طرق و چهار سامون و حمام هانی که از جاذبه های گردشگری طرق به شمار می روند مورد علاقه هموطنان می باشد.
مسیر شهرستان طرق رود
از جاده قدیم اصفهان به سمت تهران که عبور میکنیم بعد از مورچه خورت درمسیر جاده اصلی در سی کیلومتری شهرستان نطنز به شهر طرق رود در حاشیه رشته کوه کرکس می رسیم که آب و هوای دلنشین و کوهستانی دارد. شهر طرق رود درکنار آبگیری کهن، در پای قلعه تاریخی شکل گرفته است. وجود مناطق زیبا از جمله باغهای سرسبز، منطقه نمونه گردشگری کشه، یحیی آباد، ابکشه، باغستان بالا و باغستان پائین با ویژگیهای منحصر بفرد بر زیبایی این شهر افزوده است. نزدیکی این شهر به رشته کوه کرکس موجب اختلاف دمای محسوس در هر منطقه از شهر شده است بطوریکه در یک فصل میتوان در مناطق مختلف سه فصل دیگر را نیز در کنار این فصل مشاهده کرد که از ویژگیهای جالب توجه طرق رود است.